Τεστ Παπανικολάου

Tι είναι και πως γίνεται το τεστ Παπ;

Το τεστ είναι ανώδυνο και μη επεμβατικό.

Ο γιατρός παίρνει κύτταρα από την επιφάνεια του τραχήλου με μια σπάτουλα και από τον ενδοτραχηλικό σωλήνα με ένα βουρτσάκι.

Συλλέγονται, έτσι, πλακώδη κύτταρα από το εξωτερικό μέρος του τραχήλου, αδενικά κύτταρα από τον ενδοτραχηλικό σωλήνα και μεταπλαστικά κύτταρα από τη ζώνη μετάπλασης. Στη συνέχεια, το υλικό επιστρώνεται σε γυάλινα πλακίδια και μονιμοποιείται με χρήση σπρέι.

Τα πλακίδια αποστέλλονται στο κυτταρολογικό εργαστήριο, όπου γίνονται ειδικές χρώσεις των κυττάρων και στη συνέχεια εξετάζονται στο μικροσκόπιο, όπου ελέγχονται για αλλοιώσεις στη μορφολογία και κυρίως στους πυρήνες των κυττάρων.

Γιατί το τεστ Παπ σε συνδυασμό με την γυναικολογική εξέταση είναι τόσο σημαντικά;

Για τις περισσότερες γυναίκες, το αποτελέσμα της εξέτασης είναι φυσιολογικό.

Ωστόσο, για μία στις 10 γυναίκες η εξέταση δείχνει αλλοιώσεις στα κύτταρα που μπορεί να προκληθούν από πολλές αιτίες. Οι περισσότερες από αυτές τις αλλοιώσεις δεν οδηγούν σε καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, πολλές από αυτές δεν χρειάζονται καν κάποια θεραπεία, απλά μία τακτική παρακολούθηση. Εάν εντοπιστούν κύτταρα με αλλοιώσεις (προκαρκινικές) τότε μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε πριν αυτά εξελιχθούν σε καρκινικά.

Ο καρκίνος του τραχήλου λοιπόν μπορεί να διαγνωστεί στα αρχικά του στάδια, οπότε είναι ευκολότερο να αντιμετωπιστεί. Εδώ θα πρέπει να τονιστεί ότι το τεστ Παπ αφορά μόνο την πρόληψη του καρκίνου του τράχηλου της μήτρας και όχι για κάποια άλλη μορφή καρκίνου. Επίσης πρέπει να γνωρίζει κανείς ότι δεν μας δίνει μία σίγουρη διάγνωση, στις περισσότερες περιπτώσεις χρειάζεται περαιτέρω εξετάσεις για να διαπιστωθεί ή να αποκλειστεί κακοήθεια.

Το τεστ Παπανικολάου, όπως κάθε εξέταση, υπόκειται σε σφάλματα. Η περιοδική επανάληψη του τεστ Παπανικολάου μειώνει την πιθανότητα σφάλματος (κυρίως του ψευδώς αρνητικού αποτελέσματος). Η αλλαγή σεξουαλικών συντρόφων αυξάνει τον κίνδυνο να εμφανιστούν αργότερα αλλοιώσεις στο τεστ Παπανικολάου. Ακόμα και αν δεν υπάρξει αλλαγή σεξουαλικών συνηθειών, ένα επόμενο τεστ Παπανικολάου μπορεί να εμφανίσει αλλοίωση.

Από ποια ηλικία πρέπει να γίνεται το τεστ Παπ;

Το τεστ πρέπει να γίνεται από όλες τις γυναίκες από την ηλικία της πρώτης σεξουαλικής επαφής και μετά μέχρι τουλάχιστον τα 70. Τα χρονικά διαστήματα ανάμεσα στις εξετάσεις καθορίζονται κυρίως από τα αποτελέσματα.

Τα τελευταία χρόνια γίνεται μεγάλη αναφορά σε πιο σύγχρονες μοριακές τεχνικές που ανιχνεύουν την ύπαρξη των ιών που είναι κύρια υπεύθυνοι για την πρόκληση καρκίνου του τράχηλου της μήτρας. Αυτές οι τεχνικές είναι πολύ χρήσιμες, θεωρούνται ωστόσο υποστηρικτικές και συμπληρωματικές του τεστ Παπ και δεν μπορούν να το αντικαταστήσουν.

Με τις σύγχρονες τεχνικές βελτίωσης του τεστ, αλλά και το συμπληρωματικό έλεγχο με μοριακές τεχνικές, ο κίνδυνος στους πληθυσμούς, που υποβάλλονται σε τακτικούς ελέγχους, θα ελαχιστοποιηθεί.

Στις επόμενες γενιές, εάν εφαρμοστεί μαζικά η χρήση των εμβολίων με παράλληλο προληπτικό έλεγχο, ο κίνδυνος θα τείνει να μηδενιστεί.

Ποια μέθοδος τεστ Παπ είναι η καλύτερη;

Υπάρχουν και νέες τεχνικές λήψης και επεξεργασίας του δείγματος (η λεγόμενη Κυτταρολογία Υγρής Φάσης – ή αλλιώς LBC – η πιο διαδεδομένη ονομασία thin Prep αναφέρεται σε εμπορική ονομασία προϊόντος).

Η Κυτταρολογία Υγρής Φάσης (LBC) έχει μεγαλύτερο κόστος από το παραδοσιακό τεστ Παπανικολάου. Έχει δύο πλεονεκτήματα:

• Το πρώτο πλεονέκτημα είναι η καλύτερη εικόνα για τον κυτταρολόγο, κατά τη μικροσκοπική εξέταση, που έχει ως αποτέλεσμα την ανίχνευση περισσότερων LSIL.
• Το δεύτερο πλεονέκτημα είναι, ότι το υλικό στο φιαλίδιο διατηρείται στο εργαστήριο και εάν κατά την εξέταση των κυττάρων στο μικροσκόπιο υπάρξει ένδειξη μόλυνσης από HPV ή αμφιλεγόμενη ατυπία, λόγω πιθανής φλεγμονής από ιό (κατηγορία ASCUS), μπορεί να γίνει αναζήτηση του HPV-DNA στο εργαστήριο και να διευκρινιστεί το πρόβλημα, χωρίς να χρειαστεί να έρθει ξανά η γυναίκα στο ιατρείο για λήψη καινούργιου υλικού.

Οι μελέτες έχουν δείξει, ότι η τεχνική LBC πλεονεκτεί μόνο στην ανεύρεση περισσότερων LSIL, ενώ δεν φαίνεται να υπάρχει σημαντική διαφορά στην ανεύρεση HSIL, που είναι και ο κύριος στόχος της εξέτασης. Επίσης λόγω των διαφορών στην τεχνική λήψης, διατήρησης και επεξεργασίας του δείγματος, υπάρχει μικρότερος αριθμός κυττάρων προς εξέταση σε σχέση με το “κλασικό” τεστ Παπανικολάου.

Έτσι, συνολικά, φαίνεται να υπερτερεί με τα σημερινά δεδομένα ο “κλασικός” τρόπος λήψης.

Πότε είναι η καλύτερη μέρα για το τεστ Παπ και τι προετοιμασία χρειάζεται;

Η εξέταση πρέπει να προγραμματίζεται για το μέσο του κύκλου, αφού αφ’ ενός το αίμα της περιόδου θα έχει συμπαρασύρει κύτταρα από την επιφάνεια του τραχήλου, αλλά και η παρουσία υπολειμμάτων αίματος στο υλικό της εξέτασης αλλοιώνει την εικόνα.

Για 2 μέρες πριν από την εξέταση πρέπει μα αποφεύγονται οι σεξουαλικές επαφές, οι κολπικές πλύσεις και η χρήση ταμπόν, σπερματοκτόνων ή κολπικών κρεμών.

Η εξέταση είναι ασφαλής και στα αρχικά στάδια της εγκυμοσύνης και θα πρέπει να γίνεται αν έχει μεσολαβήσει μεγάλο διάστημα από το προηγούμενο τεστ.

Πρέπει να κάνω τεστ Παπ αν έχω αφαιρέσει τη μητρα μου;

Η εξέταση καλό θα είναι να γίνεται και από τις γυναίκες που έχουν υποβληθεί σε υστερεκτομή.

Στις περιπτώσεις υφολικής υστερεκτομής ο τράχηλος παραμένει και είναι αυτονόητο ότι πρέπει να ελέγχεται το ίδιο τακτικά όπως και πριν την επέμβαση.

Στις περιπτώσεις ολικής υστερεκτομής χωρίς ιστορικό παθολογικών ευρημάτων μπορεί να αλλάξουν τα χρονικά διαστήματα ανάμεσα στις εξετάσεις κατόπιν συνεννόησης με το γιατρό. Ενδεικτικά πρέπει να αναφερθεί ότι μπορεί να υπάρχουν αλλοιώσεις και σε κύτταρα του κόλπου που πρέπει να ελέγχονται, αλλά και ότι σε κάποιες περιπτώσεις παραμένουν στον κόλπο μεταπλαστικά κύτταρα από τον τράχηλο.

Ενώ κάποιες χώρες προτείνουν ότι δεν είναι απαραίτητος ο έλεγχος μετά από ολική υστερεκτομή με αρνητικό ιστορικό για αλλοιώσεις ή μόλυνση με HPV, οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες και μεταξύ αυτών και η Γερμανία προτείνουν συνέχιση των τακτικών ελέγχων για τους παραπάνω λόγους και όχι μόνο.

Από τη στιγμή που σε ατομικό επίπεδο το τεστ Παπ συνδυάζεται με τον ετήσιο έλεγχο στο γυναικολόγο, είναι καλό να συνεχίζεται η προληπτική εξέταση, καθώς ο τακτικός έλεγχος περιλαμβάνει και άλλες απολύτως χρήσιμες προληπτικές εξετάσεις.

Τι σημαίνουν τα αποτελέσματα του τεστ Παπ;

Τα αποτελέσματα από τον κυτταρολόγο έχουν διάφορες μορφές. Το πληρέστερο πρότυπο αποτελεσμάτων σήμερα, το σύστημα Bethesda, δεν χρησιμοποιείται από όλα τα εργαστήρια. Σύμφωνα με το σύστημα αυτό, όταν το δείγμα κυττάρων δεν έχει κανένα πρόβλημα (αρνητικό), περιγράφεται ως «αρνητικό γιά ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία ή κακοήθεια». Αν το δείγμα έχει κυτταρικές ανωμαλίες περιγράφεται σε μία από τις παρακάτω κατηγορίες:

• ASC – άτυπα πλακώδη κύτταρα. Είναι τα λεπτά και επίπεδα κύτταρα της επιφανείας του τραχήλου. Υπάρχουν δύο υποκατηγορίες:
  • ASC-US (άτυπα πλακώδη κύτταρα μη καθορισμένης σημασίας): Τα πλακώδη κύτταρα δεν φαίνονται να είναι τελείως φυσιολογικά, αλλά ο κυτταρολόγος δεν είναι σε θέση να διευκρινίσει με βεβαιότητα τι σημαίνουν οι κυτταρικές αλλαγές που παρατήρησε. Συνήθως αυτό συνδέεται με μόλυνση από HPV και θεωρείται μικρής με μέτριας βαρύτητας βλάβη.
  • ASC-H (άτυπα πλακώδη κύτταρα που δεν αποκλείουν την ύπαρξη υψηλού βαθμού πλακώδους ενδοεπιθηλιακής βλάβης): Τα κύτταρα δεν είναι φυσιολογικά αλλά ο κυτταρολόγος δεν είναι σίγουρος για την βαρύτητα της βλάβης. Το αποτέλεσμα ASC-H έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να είναι προκαρκινική κατάσταση, ωστόσο είναι πολλοί οι παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν σε αυτό το αποτέλεσμα και μπορεί να μην έχουν καμία σχέση με βαρύτερης μορφής αλλοιώσεις.
• AGC (άτυπα κυλινδρικά κύτταρα): Τα κυλινδρικά κύτταρα, που βρίσκονται στον ενδοτράχηλο και το ενδομήτριο, δεν φαίνονται φυσιολογικά, αλλά ο κυτταρολόγος δεν είναι σίγουρος γιά το τι σημαίνουν οι κυτταρικές αυτές αλλαγές.
• AIS (αδενοκαρκίνωμα in situ): Προκαρκινικά κύτταρα βρίσκονται στο ενδοτράχηλο.
• LGSIL (χαμηλού βαθμού πλακώδης ενδοεπιθηλιακή βλάβη): θεωρείται πρώιμη βλάβη μέτριας βαρύητητας, που συνήθως προκαλείται από τον ιό HPV.
• HGSIL (υψηλού βαθμού ενδοεπιθηλιακή βλάβη): θεωρείται σοβαρή προκαρκινωματώδης βλάβη με αυξημένες πιθανότητες στο μέλλον να γίνει καρκίνος.

Στην Ελλάδα περίπου 1 στα δέκα τεστ εμφανίζεται μη φυσιολογικό και χρειάζεται περαιτέρω έλεγχο.

Τι σημαίνει ένα μη φυσιολογικό αποτέλεσμα;

Ένα μη φυσιολογικό αποτέλεσμα σημαίνει ότι τα κύτταρα της επιφανείας του τραχήλου της μήτρας δεν είναι φυσιολογικά, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι είναι καρκίνος.

Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι το μη φυσιολογικό αποτέλεσμα συνήθως σημαίνει ότι αν δεν θεραπευθεί σωστά και έγκαιρα, τότε ίσως στο μέλλον οδηγήσει σε καρκίνο. Σε κάθε περίπτωση ο γυναικολόγος θα σας εξηγήσει τι ακριβώς σημαίνει το αποτέλεσμα του τεστ Παπανικολάου.

Υπαρχουν διάφοροι όροι που χρησιμοποιούνται για να περιγραφεί ένα μη φυσιολογικό αποτέλεσμα:

Δυσπλασία: δεν είναι καρκίνος, αλλά μπορεί να γίνει αν αφεθεί χωρίς θεραπεία. Ταξινομείται σε ελαφριά, μέτρια, βαριά και καρκίνωμα in situ. Η ταξινόμηση εξαρτάται από το πόσο έντονες κυτταρικές αλλαγές εμφανίζονται στο μικροσκόπιο.

Πλακώδης ενδοεπιθηλιακή βλάβη (SIL): δεν είναι καρκίνος, αλλά μπορεί να γίνει αν αφεθεί χωρίς θεραπεία. Ταξινομείται σε χαμηλού βαθμού (LGSIL) που σημαίνει πολύ αρχικές βλάβες, και υψηλού βαθμού (HGSIL) που σημαίνει σοβαρότερες βλάβες – προκαρκινικές.

Τραχηλική ενδοεπιθηλιακή νεοπλασία (CIN): δεν είναι καρκίνος. Συνοδεύεται από ένα αριθμό από 1 έως 3 ανάλογα τη βαρύτητα. Το CIN1 συνήθως είναι πολύ ελαφριά βλάβη που συνήθως επανέρχεται μόνη της, ενώ το CIN3 θεωρείται προκαρκινική βλάβη.

Άτυπα κύτταρα: είναι ένα μη φυσιολογικό εύρημα στο τεστ Παπανικολάου, που σίγουρα δεν είναι καρκίνος, αλλά χρειάζεται διερεύνηση.

Τραχηλικός καρκίνος ή διηθητικός καρκίνος: Αυτό είναι ένα αποτέλεσμα που δηλώνει σαφή κακοήθη βλάβη. Ακόμα και τότε, η διάγνωση γίνεται όχι από το τεστ Παπανικολάου αλλά με βιοψία.

Είναι επίσης πολύ σημαντικό να γνωρίζει κανείς ότι με βάση τις γνώσεις μας σήμερα, η εξέλιξη της νόσου από απλές εξαλλαγές μέχρι τις προκαρκινικές ή και καρκινικές αλλοιώσεις είναι αρκετά εώς και εξαιρετικά αργή. Θεωρείται ότι πρέπει να περάσουν μέχρι και δεκαετίες για να φτάσει σε προκαρκινική ή και καρκινική μορφή ένα “απλό” μη φυσιολογικό αποτέλεσμα.

Αυτός είναι και ο λόγος άλλωστε που συνιστάται ο τακτικός έλεγχος, ώστε ακόμα και μικρής κλίμακας αλλαγές να γίνονται γρήγορα αντιληπτές και να υπάρχει, όπου χρειάζεται ικανοποιητικό χρονικό περιθώριο για επανέλεγχο ή προγραμματισμό θεραπείας.

Εξίσου σημαντικό είναι να γνωρίζει κανείς ότι οι πιθανότητες να εξελιχθεί αρνητικά μία LGSIL σε κάποια προκαρκινική ή καρκινική αλλοίωση είναι μικρές. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι πρέπει να εφησυχαζόμαστε και να αμελούμε τον τακτικό έλεγχο.

Στόχος μας είναι κυρίως η πρόληψη και όχι μόνο η θεραπεία ενός καρκίνου.